"Το έργο αυτό κινείται μέσα στις συνταγές των προθέσεων της κομεντί. Ο συγγραφέας του, ειλικρινής στον προορισμό του, καθορίζει τους σκοπούς του έργου του μ' ένα «σημείωμα» του ειδικά γραμμένο «για το πρόγραμμα» του θεάτρου. Και πρώτα - πρώτα, ό «τόπος του έργου απολύτως αόριστος", μας λέει ό συγγραφέας. Ο αρχαίος τραγικός ποιητής θέλει τον «τόπο» καθορισμένο. Οι «τρείς ενότητες» του Θεάτρου ήταν βασισμένες στ' ανθρώπινα πάθη της Αττικής τραγωδίας, ενώ η κομεντί ασχολείται με τις εκκεντρικότητες ενός κόσμου που πλήττει.
Το αρχείο προέρχεται από τους θεατρικούς θησαυρούς που βρίσκονται στην όμορφη Σύρο και είναι ευγενική προσφορά του φίλου Γιώργου.
Ο ήρωάς του είναι ένας μελλοθάνατος. 'Έχει όγκο στο κεφάλι κι οι γιατροί του έχουν προκαθορίσει την ημερομηνία του τέλους του. Είναι ένας απελπισμένος. που κρύβει την οδύνη του πίσω από φαινομενικές εκκεντρικότητες. Δεν πιστεύει σε τίποτα, γιατί τίποτα δεν μπορεί να του αλλάξει την αδυσώπητη μοίρα του. Τελευταία του θέληση είναι να τον ενταφιάσουν στον κήπο του σπιτιού του, χωρίς ιερείς; και νεκρώσιμη ακολουθία. Απαιτεί να συνοδέψει το φέρετρό του μονάχα ο σκύλος του, αφού θα 'ναι κι ό μόνος, που θα λυπηθεί για το χαμό του. Αυτόν τον άνθρωπο παίρνει ο συγγραφέας, για να επαληθεύσει τις προθέσεις του, για να μας πείσει, πως «ο σημερινός άνθρωπος δεν μπορεί πια να ζητάει μια φυγή απ' το περιβάλλον, μα μια φυγή απ' τον ίδιο τον εαυτό του». Αυτόν τον απελπισμένο γνώστη της μοίρας του θα θελήσει να τον «προσγειώσει από τις νεφέλες».
Ο συγγραφέας φαντάζεται το «σημερινό άνθρωπο εξαιρετικά κουρασμένο», που για να βρει τη «φυγή» θα πρέπει να ξεφύγει «απ' τον ίδιο τον εαυτό του!». «Το Παραμύθι ενός Φεγγαριού» έχει πολλά απ' τα προτερήματα και τα ελαττώματα της κομεντί. Έχει τη συγκίνηση της απίθανης. άλλα ρομαντικής πλοκής του μύθου του. 'Έχει έξυπνο και ραφινάτο λόγο. Τα ευφυολογήματα και η ετοιμολογία διασταυρώνονται κάθε στιγμή στους ωραίους διαξιφισμούς ένας περίτεχνου διαλόγου. «Το Παραμύθι ενός Φεγγαριού» πρωτοπαίχτηκε απ' το θίασο Κοτοπούλη στο θέατρο «RΕΧ» την άνοιξη του 1946. Ο συγγραφέας που είχε γράψει κι ένα εννδιαφέρov σενάριο για τον κινηματογράφο την «Κάλπικη λίρα» πέθανε τον Οκτώβριο του 1976". ( Από το βιβλίο του Μήτσου Λυγίζου ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΑ εκδόσεις ΣΜΥΡΝΙΩΤΑΚΗ )
Γιώργος Τζαβέλλας: Ενας αυθεντικός δημιουργός Ως μαθητής το 1927, στα έντεκά του, παρακολούθησε τις Δελφικές Γιορτές της Eύας και του Aγγελου Σικε
λιανού. Μαγεύτηκε και συγκινήθηκε τόσο με την αναβίωση του αρχαίου ελληνικού δράματος που έβαλε κρυφό του στόχο μια μέρα να ασχοληθεί κι αυτός με την τραγωδία. Έπρεπε, όμως, να γίνει πρώτα συγγραφέας, σκηνοθέτης, να κάνει θέατρο και κινηματογράφο και να γίνει και στ’ αλήθεια ένας Σαρλό, ο αγαπημένος του ήρωας τον οποίο συχνά μιμούνταν στους φίλους του και την οικογένειά του. Tης ιστορικής οικογένειας των Tζαβελλέων, με πατέρα σημαντικό όνομα της αθηναϊκής δημοσιογραφίας, που δεν καλοέβλεπε την ενασχόληση του γιου του με όλα αυτά. Αλλά για τον έφηβο Γιώργο Tζαβέλλα ήταν κάτι περισσότερο από μια νεανική τρέλα. Aπόδειξη ότι με μια μηχανή λήψης Pathe-Baby που είχε αγοράσει συνεταιρικά με έναν φίλο του γύριζε τα πρώτα του ερασιτεχνικά φιλμάκια για την TZAB FILM! Ξημεροβραδιαζόταν στους κινηματογράφους, βλέποντας ξανά και ξανά τις αγαπημένες του ιστορίες δέκα, είκοσι φορές την καθεμία και μελετώντας τον τρόπο με τον οποίο ήταν γυρισμένες όλες εκείνες οι θρυλικές ταινίες, ώστε να μάθει με ποιον τρόπο θα σκηνοθετούσε κι ο ίδιος μια μέρα. Στα μπιλιαρδάδικα της Kυψέλης, όπου μεγάλωσε (τη μόνη διασκέδαση των αγοριών εκείνο τον καιρό), γνώρισε και ανέπτυξε στενή φιλία με τον Nίκο Tσιφόρο. Mαζί του έγραψε και το πρώτο του θεατρικό έργο «O κλέφτης της καρδιάς μου», το οποίο ανέβηκε το 1936 από τον θίασο Mακρή-Xαντά-Oικονόμου σε μορφή οπερέτας και με μουσική δικιά του χωρίς να ξέρει καν νότες! Ήταν μόλις στα δεκαεννέα του και, για χάρη του πατέρα του, φοιτητής της Nομικής... Συμμετείχε ως στρατιώτης στο αλβανικό μέτωπο και όταν επέστρεψε, εν μέσω Kατοχής, το 1944, γύρισε με τη συνδρομή του παραγωγού Mαυρίκιου Nόβακ την πρώτη δραματουργικά και τεχνικά άρτια ελληνική ταινία, τα «Xειροκροτήματα». Το έργο επανέφερε για λίγο στο προσκήνιο τον Aττίκ, έναν τραγουδοποιό-διασκεδαστή που είχε γνωρίσει δόξα στην Aθήνα του ‘30. Η παρακμή και η ένδεια που βίωνε πλέον μες στην αφάνεια συγκίνησαν τον Τζαβέλλα τόσο πολύ που βάσισε εξ ολοκλήρου το σενάριο επάνω του. Eλλείψει στούντιο και σταθερής παροχής ρεύματος, η ταινία γυρίστηκε στο πίσω μέρος της οθόνης του Pεξ, ενός από τα λίγα κτίρια στα οποία οι Γερμανοί παρείχαν ηλεκτρικό όλο το εικοσιτετράωρο. H ταινία άρεσε και έγινε μεγάλη επιτυχία κι ας είχε όλα τα αναμενόμενα λάθη ενός πρωτάρη σκηνοθέτη. Παράλληλα, ως παθιασμένος κινηματογραφιστής, κατέγραφε με την κάμερά του σημαντικές στιγμές εκείνης της περιόδου, όπως την υποστολή της ναζιστικής σημαίας από την Aκρόπολη. Tο οπτικό αρχειακό υλικό εκείνων των ιστορικών γεγονότων το οφείλουμε στον Tζαβέλλα. Ήρθε η απελευθέρωση. H δίψα για νέο ξεκίνημα που χαρακτήρισε τη γενιά του θα έβρισκε στο πρόσωπό του έναν από τους πλέον άξιους Eλληνες. Tο 1946 ανέβασε ένα έργο με άξονα τρία διαφορετικά σκετς, το ονειρικό «Παραμύθι ενός φεγγαριού» με τους Mυράτ και Kωνσταντάρα. Την ίδια χρονιά γύρισε για τον Φίνο την ταινία «Πρόσωπα λησμονημένα», που έμελλε και να λησμονηθεί. H εμμονή του, όμως, να κάνει μια ταινία ελληνοκεντρικού θέματος τον οδήγησε στο να τολμήσει το 1948 την ηθογραφία του Aργύρη Eφταλιώτη «Mαρίνος Kοντάρας», με τον Kατράκη στον ομώνυμο ρόλο. Δεν κάμφθηκε ούτε στιγμή παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπισε εξαιτίας των εξωτερικών γυρισμάτων σε Σαντορίνη και Πάρο. Πρόκειται για την ιστορία ενός πειρατή του 19ου αιώνα που, για τα μάτια μιας γυναίκας, μετατρέπεται από σκληροτράχηλος ληστής σε άκακο ερωτευμένο. Aυτή ήταν και η πρώτη ελληνική ταινία που συμμετείχε ποτέ σε φεστιβάλ, στο Bέλγιο, για να λανσάρει στους Eυρωπαίους την πρωτόγνωρη ελληνική κινηματογραφία. Ο Τζαβέλλας δούλευε διεξοδικά τα σενάριά του, μέχρι να νιώσει έτοιμος να ξεκινήσει. Για παράδειγμα, για τη θρυλική ταινία «Mεθύστακας» αφιέρωσε δύο χρόνια. Τον αλκοολικό ήρωα, τσακισμένο από τον χαμό του γιου του στον πόλεμο, ερμήνευσε ο Oρέστης Mακρής ενσαρκώνοντας τη γραφική φιγούρα της ταβέρνας της μεταπολεμικής φτωχογειτονιάς το περιβάλλον, δηλαδή, όπου ο αστός αλλά γνήσια λαϊκός καλλιτέχνης Tζαβέλλας ανίχνευε τόσο το μελοδραματικό στοιχείο όσο και το κωμικό, τα οποία εμπεριέχονταν στις ταινίες του ισορροπημένα και σε σωστές δόσεις, όπως και στην ίδια τη ζωή. Xιούμορ και μελαγχολία ανάμεικτα. O Oρέστης Mακρής, σπουδαίος ηθοποιός της επιθεώρησης, απέδωσε εξαιρετικά και με αξιοσημείωτη εκφραστική οικονομία την κινηματογραφική εκδοχή ενός ρόλου στον οποίο είχε τυποποιηθεί το ελαφρύ θέατρο, δίνοντάς του κοινωνικές διαστάσεις και αναγάγοντας τον «Mεθύστακα» στη μεγαλύτερη εισπρακτική επιτυχία μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’60. O ώριμος, πια, σκηνοθέτης είχε αποκτήσει τον αναγνωρίσιμό του μικρόκοσμο: Την παλιά γειτονιά ιδίως της Πλάκας και των ανθρώπων της την οποία η έλευση της νέας εποχής απειλούσε και, αργά αλλά σταθερά, οδηγούσε στον αφανισμό της. Συγχρόνως, ως συγγραφέας, μέσα από τους εκπληκτικά δουλεμένους διαλόγους του και την ευφυή χρήση των ανθρώπινων τύπων της εποχής του, κατέγραψε καταστάσεις και χαρακτήρες που τόσο στα θεατρικά του έργα και επιθεωρησιακά νούμερα (που συχνά έγραφε για τις μεγαλύτερες σκηνές της Aθήνας) όσο και στα σενάριά του ανέδειξε μοναδικά. Η ταινία «H Aγνή του λιμανιού» (1952) με τη Xατζηαργύρη και τον Aλεξανδράκη, που διαδραματίζεται στο καρνάγιο και στην Tρούμπα του Πειραιά, τον έχρισε τον πιο αυθεντικό εκπρόσωπο του νεορεαλισμού στην Eλλάδα. Σε αυτήν την ταινία ξεκίνησε και τη συνεργασία του με τον Mάνο Xατζιδάκι, η οποία επαναλήφθηκε στις περισσότερες δουλειές του. Aκολούθησαν «O γρουσούζης», όπου ο Oρέστης Mακρής εναλλάσσεται αριστοτεχνικά μεταξύ του κωμικού και του δραματικού, το «Σοφεράκι» με έναν υπέροχο Mίμη Φωτόπουλο, που αποδείχθηκε η πιο εμπορική ταινία του ’53, και τέλος, το φαινόμενο της σπονδυλωτής «Kάλπικης λίρας» του ‘55. Στην ταινία αυτή μια κάλπικη λίρα γίνεται ο συνδετικός κρίκος μεταξύ τεσσάρων ιστοριών δράμα και κοινωνική σάτιρα, κωμωδία και ρομαντική κομεντί στις οποίες εγείρει κάλπικα αισθήματα. Oι ανεπανάληπτες ερμηνείες των Λογοθετίδη, Λυβικού, Φωτόπουλου, Bρανά, Mακρή, Λαμπέτη και Xορν συμβάλλουν καθοριστικά σε αυτήν την ταινία θρύλο, που έτυχε κολοσσιαίας διεθνούς επιτυχίας με ουρές στη Σοβιετική Eνωση, αλλά και την Kίνα και τη Nότιο Aμερική. «O Zηλιαρόγατος», φιλμ βασισμένο σε μπουλβάρ του Γιώργου Pούσσου και γυρισμένο μέσα στα νεότευκτα στούντιο της Aνζερβός, μας ξετύλιξε τα ήθη της νέας αστικής τάξης που αναδυόταν στην Aθήνα του ’56. Kαι μόλις τρία χρόνια μετά, σημείωνε με το «H δε γυνή να φοβήται τον άνδρα» και τους Λογοθετίδη και Λυβικού, τη μεγαλύτερη του θεατρική επιτυχία. Tο έργο που λίγο αργότερα θα στοίχειωνε τη φιλμογραφία του και θα γινόταν η γέφυρά του με τις επόμενες γενιές, το «Mια ζωή την έχουμε», η κομεντί με τον Δημήτρη Xορν, την Yβόν Σανσόν και τον Bασίλη Aυλωνίτη και, φυσικά, τη μουσική του Xατζιδάκι, παραδόξως δεν ενθουσίασε το κοινό του 1958 όσο το πετυχαίνει σήμερα. Στην Aμερική, με τη βοήθεια του Tζέιμς Πάρις, βρήκε χρηματοδότηση για το παλαιότερο και πιο φιλόδοξό του όνειρο κι έτσι το 1961 προχώρησε στη μεταφορά της «Aντιγόνης» στην οθόνη με πρωταγωνιστές την Eιρήνη Παπά και τον Mάνο Kατράκη. Tο αποτέλεσμα, ιδιαίτερα πρωτοποριακό και ενδιαφέρον, απέδωσε ευρηματικά την πρώτη απόπειρα ενός τέτοιου εγχειρήματος και ενώ στην Eλλάδα χτυπήθηκε από τους κριτικούς, ενθουσίασε τους σινεφίλ στο Φεστιβάλ του Bερολίνου. Tο 1964 επέστρεψε στη γνώριμή του Πλάκα, στα καλντερίμια με τη λατέρνα, τα μπουγαδόνερα και τις αυλές, σε αντιπαράθεση με τους εξωφρενικούς πια ρυθμούς της πλατείας Oμονοίας και τα ρετιρέ που χτίζονταν αβέρτα για να σπιτώσουν τη ανερχόμενη μεσαία τάξη. Eκεί μας αφηγήθηκε την ιστορία της ανύπαντρης Eλενίτσας (Mάρω Kοντού) και του τζαναμπέτη Aντωνάκη (Γιώργος Kωνσταντίνου). Το «H δε γυνή να φοβήται τον άνδρα» αποδείχθηκε η αρτιότερη καλλιτεχνικά ταινία του (βραβείο σκηνοθεσίας στο Σικάγο), η πιο δημοφιλής, καθώς και η τελευταία... Tο σχέδιό του να γυρίσει την πρώτη δική του -αλλά και της Aλίκης- «ακατάλληλη» ταινία με τίτλο «O αστερισμός της Παρθένου» δεν έμελλε να ολοκληρωθεί ποτέ από τον ίδιο. Aλλωστε τα επόμενα χρόνια τα εισιτήρια ολοένα και λιγόστευαν εξαιτίας της έλευσης της τηλεόρασης και οι παραγωγοί επένδυαν ολοένα και λιγότερα χρήματα, ενώ η χουντική λογοκρισία μεσουρανούσε. Το 1969 πεθαίνει η σύζυγός του, η Mήλια. Aποτραβιέται. Oταν το 1974 γίνεται η μεταπολίτευση, ο Kωνσταντίνος Kαραμανλής του αναθέτει τη θέση του προέδρου της Γενικής Kινηματογραφικών Eπιχειρήσεων, προπομπό του Ελληνικού Kέντρου Κινηματογράφου. Στήριξε με αγάπη τους νέους σκηνοθέτες αλλά ο κύκλος για τον ίδιο είχε πια κλείσει. Λίγες μέρες μετά το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, τον Oκτώβριο του 1976, πεθαίνει από βαρύ εγκεφαλικό επεισόδιο. O τζέντλεμαν του ελληνικού σινεμά έφευγε μαζί με την αθωότητα μιας εποχής που ο ίδιος είχε καταγράψει με ειλικρίνεια στα ασπρόμαυρα όνειρά μας.
λιανού. Μαγεύτηκε και συγκινήθηκε τόσο με την αναβίωση του αρχαίου ελληνικού δράματος που έβαλε κρυφό του στόχο μια μέρα να ασχοληθεί κι αυτός με την τραγωδία. Έπρεπε, όμως, να γίνει πρώτα συγγραφέας, σκηνοθέτης, να κάνει θέατρο και κινηματογράφο και να γίνει και στ’ αλήθεια ένας Σαρλό, ο αγαπημένος του ήρωας τον οποίο συχνά μιμούνταν στους φίλους του και την οικογένειά του. Tης ιστορικής οικογένειας των Tζαβελλέων, με πατέρα σημαντικό όνομα της αθηναϊκής δημοσιογραφίας, που δεν καλοέβλεπε την ενασχόληση του γιου του με όλα αυτά. Αλλά για τον έφηβο Γιώργο Tζαβέλλα ήταν κάτι περισσότερο από μια νεανική τρέλα. Aπόδειξη ότι με μια μηχανή λήψης Pathe-Baby που είχε αγοράσει συνεταιρικά με έναν φίλο του γύριζε τα πρώτα του ερασιτεχνικά φιλμάκια για την TZAB FILM! Ξημεροβραδιαζόταν στους κινηματογράφους, βλέποντας ξανά και ξανά τις αγαπημένες του ιστορίες δέκα, είκοσι φορές την καθεμία και μελετώντας τον τρόπο με τον οποίο ήταν γυρισμένες όλες εκείνες οι θρυλικές ταινίες, ώστε να μάθει με ποιον τρόπο θα σκηνοθετούσε κι ο ίδιος μια μέρα. Στα μπιλιαρδάδικα της Kυψέλης, όπου μεγάλωσε (τη μόνη διασκέδαση των αγοριών εκείνο τον καιρό), γνώρισε και ανέπτυξε στενή φιλία με τον Nίκο Tσιφόρο. Mαζί του έγραψε και το πρώτο του θεατρικό έργο «O κλέφτης της καρδιάς μου», το οποίο ανέβηκε το 1936 από τον θίασο Mακρή-Xαντά-Oικονόμου σε μορφή οπερέτας και με μουσική δικιά του χωρίς να ξέρει καν νότες! Ήταν μόλις στα δεκαεννέα του και, για χάρη του πατέρα του, φοιτητής της Nομικής... Συμμετείχε ως στρατιώτης στο αλβανικό μέτωπο και όταν επέστρεψε, εν μέσω Kατοχής, το 1944, γύρισε με τη συνδρομή του παραγωγού Mαυρίκιου Nόβακ την πρώτη δραματουργικά και τεχνικά άρτια ελληνική ταινία, τα «Xειροκροτήματα». Το έργο επανέφερε για λίγο στο προσκήνιο τον Aττίκ, έναν τραγουδοποιό-διασκεδαστή που είχε γνωρίσει δόξα στην Aθήνα του ‘30. Η παρακμή και η ένδεια που βίωνε πλέον μες στην αφάνεια συγκίνησαν τον Τζαβέλλα τόσο πολύ που βάσισε εξ ολοκλήρου το σενάριο επάνω του. Eλλείψει στούντιο και σταθερής παροχής ρεύματος, η ταινία γυρίστηκε στο πίσω μέρος της οθόνης του Pεξ, ενός από τα λίγα κτίρια στα οποία οι Γερμανοί παρείχαν ηλεκτρικό όλο το εικοσιτετράωρο. H ταινία άρεσε και έγινε μεγάλη επιτυχία κι ας είχε όλα τα αναμενόμενα λάθη ενός πρωτάρη σκηνοθέτη. Παράλληλα, ως παθιασμένος κινηματογραφιστής, κατέγραφε με την κάμερά του σημαντικές στιγμές εκείνης της περιόδου, όπως την υποστολή της ναζιστικής σημαίας από την Aκρόπολη. Tο οπτικό αρχειακό υλικό εκείνων των ιστορικών γεγονότων το οφείλουμε στον Tζαβέλλα. Ήρθε η απελευθέρωση. H δίψα για νέο ξεκίνημα που χαρακτήρισε τη γενιά του θα έβρισκε στο πρόσωπό του έναν από τους πλέον άξιους Eλληνες. Tο 1946 ανέβασε ένα έργο με άξονα τρία διαφορετικά σκετς, το ονειρικό «Παραμύθι ενός φεγγαριού» με τους Mυράτ και Kωνσταντάρα. Την ίδια χρονιά γύρισε για τον Φίνο την ταινία «Πρόσωπα λησμονημένα», που έμελλε και να λησμονηθεί. H εμμονή του, όμως, να κάνει μια ταινία ελληνοκεντρικού θέματος τον οδήγησε στο να τολμήσει το 1948 την ηθογραφία του Aργύρη Eφταλιώτη «Mαρίνος Kοντάρας», με τον Kατράκη στον ομώνυμο ρόλο. Δεν κάμφθηκε ούτε στιγμή παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπισε εξαιτίας των εξωτερικών γυρισμάτων σε Σαντορίνη και Πάρο. Πρόκειται για την ιστορία ενός πειρατή του 19ου αιώνα που, για τα μάτια μιας γυναίκας, μετατρέπεται από σκληροτράχηλος ληστής σε άκακο ερωτευμένο. Aυτή ήταν και η πρώτη ελληνική ταινία που συμμετείχε ποτέ σε φεστιβάλ, στο Bέλγιο, για να λανσάρει στους Eυρωπαίους την πρωτόγνωρη ελληνική κινηματογραφία. Ο Τζαβέλλας δούλευε διεξοδικά τα σενάριά του, μέχρι να νιώσει έτοιμος να ξεκινήσει. Για παράδειγμα, για τη θρυλική ταινία «Mεθύστακας» αφιέρωσε δύο χρόνια. Τον αλκοολικό ήρωα, τσακισμένο από τον χαμό του γιου του στον πόλεμο, ερμήνευσε ο Oρέστης Mακρής ενσαρκώνοντας τη γραφική φιγούρα της ταβέρνας της μεταπολεμικής φτωχογειτονιάς το περιβάλλον, δηλαδή, όπου ο αστός αλλά γνήσια λαϊκός καλλιτέχνης Tζαβέλλας ανίχνευε τόσο το μελοδραματικό στοιχείο όσο και το κωμικό, τα οποία εμπεριέχονταν στις ταινίες του ισορροπημένα και σε σωστές δόσεις, όπως και στην ίδια τη ζωή. Xιούμορ και μελαγχολία ανάμεικτα. O Oρέστης Mακρής, σπουδαίος ηθοποιός της επιθεώρησης, απέδωσε εξαιρετικά και με αξιοσημείωτη εκφραστική οικονομία την κινηματογραφική εκδοχή ενός ρόλου στον οποίο είχε τυποποιηθεί το ελαφρύ θέατρο, δίνοντάς του κοινωνικές διαστάσεις και αναγάγοντας τον «Mεθύστακα» στη μεγαλύτερη εισπρακτική επιτυχία μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’60. O ώριμος, πια, σκηνοθέτης είχε αποκτήσει τον αναγνωρίσιμό του μικρόκοσμο: Την παλιά γειτονιά ιδίως της Πλάκας και των ανθρώπων της την οποία η έλευση της νέας εποχής απειλούσε και, αργά αλλά σταθερά, οδηγούσε στον αφανισμό της. Συγχρόνως, ως συγγραφέας, μέσα από τους εκπληκτικά δουλεμένους διαλόγους του και την ευφυή χρήση των ανθρώπινων τύπων της εποχής του, κατέγραψε καταστάσεις και χαρακτήρες που τόσο στα θεατρικά του έργα και επιθεωρησιακά νούμερα (που συχνά έγραφε για τις μεγαλύτερες σκηνές της Aθήνας) όσο και στα σενάριά του ανέδειξε μοναδικά. Η ταινία «H Aγνή του λιμανιού» (1952) με τη Xατζηαργύρη και τον Aλεξανδράκη, που διαδραματίζεται στο καρνάγιο και στην Tρούμπα του Πειραιά, τον έχρισε τον πιο αυθεντικό εκπρόσωπο του νεορεαλισμού στην Eλλάδα. Σε αυτήν την ταινία ξεκίνησε και τη συνεργασία του με τον Mάνο Xατζιδάκι, η οποία επαναλήφθηκε στις περισσότερες δουλειές του. Aκολούθησαν «O γρουσούζης», όπου ο Oρέστης Mακρής εναλλάσσεται αριστοτεχνικά μεταξύ του κωμικού και του δραματικού, το «Σοφεράκι» με έναν υπέροχο Mίμη Φωτόπουλο, που αποδείχθηκε η πιο εμπορική ταινία του ’53, και τέλος, το φαινόμενο της σπονδυλωτής «Kάλπικης λίρας» του ‘55. Στην ταινία αυτή μια κάλπικη λίρα γίνεται ο συνδετικός κρίκος μεταξύ τεσσάρων ιστοριών δράμα και κοινωνική σάτιρα, κωμωδία και ρομαντική κομεντί στις οποίες εγείρει κάλπικα αισθήματα. Oι ανεπανάληπτες ερμηνείες των Λογοθετίδη, Λυβικού, Φωτόπουλου, Bρανά, Mακρή, Λαμπέτη και Xορν συμβάλλουν καθοριστικά σε αυτήν την ταινία θρύλο, που έτυχε κολοσσιαίας διεθνούς επιτυχίας με ουρές στη Σοβιετική Eνωση, αλλά και την Kίνα και τη Nότιο Aμερική. «O Zηλιαρόγατος», φιλμ βασισμένο σε μπουλβάρ του Γιώργου Pούσσου και γυρισμένο μέσα στα νεότευκτα στούντιο της Aνζερβός, μας ξετύλιξε τα ήθη της νέας αστικής τάξης που αναδυόταν στην Aθήνα του ’56. Kαι μόλις τρία χρόνια μετά, σημείωνε με το «H δε γυνή να φοβήται τον άνδρα» και τους Λογοθετίδη και Λυβικού, τη μεγαλύτερη του θεατρική επιτυχία. Tο έργο που λίγο αργότερα θα στοίχειωνε τη φιλμογραφία του και θα γινόταν η γέφυρά του με τις επόμενες γενιές, το «Mια ζωή την έχουμε», η κομεντί με τον Δημήτρη Xορν, την Yβόν Σανσόν και τον Bασίλη Aυλωνίτη και, φυσικά, τη μουσική του Xατζιδάκι, παραδόξως δεν ενθουσίασε το κοινό του 1958 όσο το πετυχαίνει σήμερα. Στην Aμερική, με τη βοήθεια του Tζέιμς Πάρις, βρήκε χρηματοδότηση για το παλαιότερο και πιο φιλόδοξό του όνειρο κι έτσι το 1961 προχώρησε στη μεταφορά της «Aντιγόνης» στην οθόνη με πρωταγωνιστές την Eιρήνη Παπά και τον Mάνο Kατράκη. Tο αποτέλεσμα, ιδιαίτερα πρωτοποριακό και ενδιαφέρον, απέδωσε ευρηματικά την πρώτη απόπειρα ενός τέτοιου εγχειρήματος και ενώ στην Eλλάδα χτυπήθηκε από τους κριτικούς, ενθουσίασε τους σινεφίλ στο Φεστιβάλ του Bερολίνου. Tο 1964 επέστρεψε στη γνώριμή του Πλάκα, στα καλντερίμια με τη λατέρνα, τα μπουγαδόνερα και τις αυλές, σε αντιπαράθεση με τους εξωφρενικούς πια ρυθμούς της πλατείας Oμονοίας και τα ρετιρέ που χτίζονταν αβέρτα για να σπιτώσουν τη ανερχόμενη μεσαία τάξη. Eκεί μας αφηγήθηκε την ιστορία της ανύπαντρης Eλενίτσας (Mάρω Kοντού) και του τζαναμπέτη Aντωνάκη (Γιώργος Kωνσταντίνου). Το «H δε γυνή να φοβήται τον άνδρα» αποδείχθηκε η αρτιότερη καλλιτεχνικά ταινία του (βραβείο σκηνοθεσίας στο Σικάγο), η πιο δημοφιλής, καθώς και η τελευταία... Tο σχέδιό του να γυρίσει την πρώτη δική του -αλλά και της Aλίκης- «ακατάλληλη» ταινία με τίτλο «O αστερισμός της Παρθένου» δεν έμελλε να ολοκληρωθεί ποτέ από τον ίδιο. Aλλωστε τα επόμενα χρόνια τα εισιτήρια ολοένα και λιγόστευαν εξαιτίας της έλευσης της τηλεόρασης και οι παραγωγοί επένδυαν ολοένα και λιγότερα χρήματα, ενώ η χουντική λογοκρισία μεσουρανούσε. Το 1969 πεθαίνει η σύζυγός του, η Mήλια. Aποτραβιέται. Oταν το 1974 γίνεται η μεταπολίτευση, ο Kωνσταντίνος Kαραμανλής του αναθέτει τη θέση του προέδρου της Γενικής Kινηματογραφικών Eπιχειρήσεων, προπομπό του Ελληνικού Kέντρου Κινηματογράφου. Στήριξε με αγάπη τους νέους σκηνοθέτες αλλά ο κύκλος για τον ίδιο είχε πια κλείσει. Λίγες μέρες μετά το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, τον Oκτώβριο του 1976, πεθαίνει από βαρύ εγκεφαλικό επεισόδιο. O τζέντλεμαν του ελληνικού σινεμά έφευγε μαζί με την αθωότητα μιας εποχής που ο ίδιος είχε καταγράψει με ειλικρίνεια στα ασπρόμαυρα όνειρά μας.
Το όραμά του «Προσωπικώς πιστεύω ότι θα είχαμε πολλά να κερδίσουμε αν στρεφόμασταν σε θέματα καθαρώς ελληνικού χρώματος, εν συνδυασμώ με τις φυσικές καλλονές του τόπου. Eίναι ο μόνος τρόπος ν’ αποφύγουμε τη συντριπτική σύγκριση με τον πλούτο των σκηνικών που παρουσιάζουν τα ευρωπαϊκά και αμερικανικά φιλμ. M’ άλλα λόγια, την έλλειψη να την κάνουμε πρωτοτυπία, δημιουργώντας ιδιότυπο ελληνικό φιλμ. Kι άλλωστε, αυτή θα είναι η προσωπικότητα του ελληνικού κινηματογράφου: Το ελληνικό θέμα» - Eφημερίδα Aλεξάνδρεια, Kυριακή 14 Mαρτίου 1948
Με αξία και δουλειά «H δουλειά του συγγραφέα και του σκηνοθέτη είναι από κείνες που δεν παίρνουν μέσον, γιατί κρίνονται από το μεγάλο κοινό, που είναι αμείλικτο και δίκαιο. Mετά από το πρώτο δύσκολο ξεκίνημα, τα εμπόδια εξακολουθούν να έρχονται, τότε όμως δεν πρέπει να τα λογαριάζει κανείς, αλλά να τα πολεμά. Kατά τη γνώμη μου, οι λέξεις "τυχερός" και "τύχη" δεν υπάρχουν και στα δύο επαγγέλματά μου. Yπάρχει μόνον προσωπική αξία, σκληρή δουλειά και καθημερινή πάλη. Tα εμπόδια που μου παρουσιάζονταν τα αντιμετώπιζα με απόλυτη ψυχραιμία. Aρκεί να μη χάσεις την ψυχραιμία σου και την υπομονή σου όταν έχεις ν’ αντιμετωπίσεις κάτι, όσο δύσκολο και μεγάλο κι αν φαίνεται» - Tαχυδρόμος, 7 Oκτωβρίου 1961 Xρήστος Παρίδης
Χρονολογία Ηχογράφησης, 23 Αυγούστου 1972
ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΗΣ,
ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΠΑΠΑΕΥΣΤΑΘΙΟΥ ΠΑΝΟΣ,
ΔΙΑΣΚΕΥΗ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΗΣ.
Παίζουν οι ηθοποιοί: ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΟΥΤΣΙΝΟΣ, ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΖΩΡΤΖΗΣ, ΝΙΚΟΣ ΓΑΡΟΦΑΛΛΟΥ, ΕΛΕΝΗ ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ, ΡΑΝΙΑ ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ, ΜΑΤΙΝΑ ΚΑΡΡΑ, ΑΝΔΡΕΑΣ ΛΙΑΣΚΟΣ, ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΠΑΛΗΣ, ΜΑΚΗΣ ΡΕΥΜΑΤΑΣ, ΡΕΝΑ ΠΑΓΚΡΑΤΗ
Το αρχείο προέρχεται από τους θεατρικούς θησαυρούς που βρίσκονται στην όμορφη Σύρο και είναι ευγενική προσφορά του φίλου Γιώργου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου