Demons by Fyodor Mikhailovich Dostoyevsky (1872)
Yπόθεση: Σε μια μικρή πόλη, μια παρέα νεαρών
ανδρών συγκεντρώνεται γύρω από τον διανοούμενο πρώην δάσκαλό της κι ονειρεύεται
ν' αλλάξει τον κόσμο. Μόνο η καταστροφή του παλιού κόσμου, του βουτηγμένου στη
διαφθορά και την ακολασία, μπορεί να σημάνει μια ελπίδα για την
αποπροσανατολισμένη τους γενιά. Με τη συμβολή ενός «Σωτήρα», η αγωνιστική ορμή
της ομάδας θα παρασύρει στην καταστροφή όσους αθώους γρήγορα πίστεψαν στο όραμα
μιας καλύτερης ζωής. Δώδεκα άνθρωποι παλεύουν για την εξουσία αλλά και τη
σωτηρία του μυαλού τους. Όταν τα αισθήματα χαθούν κι η απελπισία επικρατήσει,
τα όπλα θα δώσουν τη λύση.
Όταν το 1871 πρωτοδημοσιεύτηκαν οι "Δαιμονισμένοι", το κατεξοχήν
πολιτικό και προφητικό μυθιστόρημα του Ντοστογιέφσκι, θύελλα αντιδράσεων
ξέσπασε στους λογοτεχνικούς και πολιτικούς (κατά κύριο λόγο στους
επαναστατικούς) κύκλους της Ρωσίας. Μια τεράστια συζήτηση άνοιγε κι ένας
πόλεμος κηρυσσόταν εναντίον του "μεταμελημένου" πρώην θανατοποινίτη
και πρώην κατάδικου της Σιβηρίας. Τα γεγονότα που βρήκαν απήχηση στο
μυθιστόρημα ήταν η «υπόθεση Νιετσάγεφ», η δραστηριότητα της οργάνωσης «Λαϊκή
εκδίκηση» κι η δολοφονία από πέντε μέλη της του φοιτητή της Γεωπονικής
Ακαδημίας Ι. Ι. Ιβανόφ. Το ενδιαφέρον του Ντοστογιέφσκι τράβηξαν οι ιδεολογικές
και οργανωτικές αρχές των μηδενιστών, οι συνεργοί στο έγκλημα και η προσωπικότητα
του αρχηγού τους Σ. Γ. Νιετσάγεφ. Το πλούσιο πραγματολογικό υλικό του το
προσέφεραν η επαναστατική βιβλιογραφία, οι εφημερίδες της εποχής και τα
πρακτικά της πολύκροτης δίκης -της πρώτης μέχρι τότε ανοιχτής πολιτικής δίκης-,
οι απολογίες και τα πολιτικά μανιφέστα των κατηγορουμένων.
Το ιδεολογικό υπόβαθρο, λίγο ως πολύ, ο συγγραφέας το γνώριζε. Ο λογοτεχνικός
κόσμος του Ντοστογιέφσκι είναι ταραγμένος, ανησυχητικός, καταστροφικός. Θα
έλεγε κανείς ότι η «απλή ζωή» φέρνει στον συγγραφέα πλήξη. Το ενδιαφέρον του
κεντρίζεται από τη στιγμή που θα εκδηλωθούν τα παράδοξα της ψυχής, από τη
στιγμή που οι ήρωές του θα αφήσουν το τέρας της ψυχής να αναδυθεί και να τους
τραβήξει τελεσίδικα στα βάθη της αβύσσου. Κατεξοχήν μαχόμενος συγγραφέας, θέλει
να καταλάβει και να πάρει θέση. Γι' αυτό ίσως και δίνει ελάχιστη σημασία στην
"καλολογία" της γλώσσας, που συχνά η δυσκολία της έγκειται στο
ανορθόδοξο της σύνταξης, αυτοσχέδιας και εσφαλμένης κάποιες φορές. Η βασική του
μέριμνα είναι το νόημα. Το νόημα που προσπαθούν να «διαβάσουν», πάλι και πάλι,
οι καινούργιες γενιές κριτικών και ιστορικών της λογοτεχνίας, προσθέτοντας κι
από λίγο στον τεράστιο όγκο της βιβλιογραφίας για τον Ντοστογιέφσκι, και
προσπαθούν να αποδώσουν οι ανά τον κόσμο μεταφραστές του προσαρμοζόμενοι στις
απαιτήσεις της ζωντανής, εξελισσόμενης γλώσσας.
Οι «Δαιμονισμένοι», από τα πιο πολιτικοποιημένα
μυθιστορήματα του Ντοστογιέφσκι, γράφτηκε το 1870-71. Είναι ένα έργο που δεν
εξερευνά μόνο το βάθος της ανθρώπινης ψυχής, αλλά είναι ταυτόχρονα και μια ουσιαστική
μαρτυρία της ζωής στην τσαρική Pωσία του τέλους του 19ου αιώνα. Είναι η εποχή
της έντονης πολιτικοποίησης της ρωσικής κοινωνίας, η εποχή των μεγάλων
ιδεολογικών συγκρούσεων. H εποχή των δυτικιστών-φιλελεύθερων, των σλαβόφιλων,
των μηδενιστών (όπως αποκαλείτο η ριζοσπαστική ακραία επαναστατική τάση) του
Μπακούνιν και του Νιετσάγεφ. Διώξεις, πολιτικοί φόνοι, ένας από αυτούς
περιγράφεται και στο βιβλίο (Πιοτρ Βερχοβένσκι-Σάτοφ), παθιασμένοι έρωτες και
παθιασμένες ηρωΐδες, κρυφές ζωές και συγκλονιστικές εξομολογήσεις.
Hχογράφηση 1966 - διάρκεια (3:21:40)
Διασκευή: Αλμπέρτ Καμύ
Σκηνοθεσία: Μήτσος Λυγίζος
Μετάφραση και ραδιοφωνική προσαρμογή: Μανώλης Σκουλούδης
Μουσική επιμέλεια: Αργυρώ Μεταξά
Επιμέλεια ήχων: Στέλιος Γιαννακόπουλος
Ρύθμιση ήχου: Νίτσα Λονγκή
Παίζουν με τη σειρά που ακούγονται οι ηθοποιοί: Καρούσος, Βασίλης
Διαμαντόπουλος, Μαρία Αλκαίου, Πέτρος Φυσσούν, Γρηγόρης Βαφειάς, Τίτος Βανδής,
Βασίλης Κανάκης, Στέφανος Ληναίος, Μάνος Κατράκης, Άννα Ραπτοπούλου, Νέλη
Αγγελίδου, Δημήτρης Χατζημάρκος, Άννα Συνοδινού, Γιώργος Λευτεριώτης, Ιορδάνης
Μαρίνος, Αντιγόνη Βαλάκου, Δάνης, Νίκος Χατίσκος, Σπύρος Καλογήρου.
