ΑΜΦΙΤΡΥΩΝ ΤΟΥ ΖΑΝ ΖΙΡΩΝΤΟΥ

Αμφιτρύων 38 (Amphitryon 38) 1929

aus den wolken kommt das glück

   από τα σύννεφα έρχεται η ευτυχία   

Στην ελληνική μυθολογία ο Αμφιτρύωνας (Αμφιτρύων) ήταν γιος του Αλκαίου, βασιλιά της Τίρυνθας, και της Ιππονόης (ή Λυσιμάχης ή Λαονόμης). Επομένως ο Αμφιτρύωνας ήταν εγγονός του ήρωα Περσέα. Από τον πατέρα του κληρονόμησε τον θρόνο της Τίρυνθας και από τον πεθερό του Ηλεκτρύωνα τον θρόνο των Μυκηνών.

Υπόθεση: Ο βασιλιάς των Μυκηνών Ηλεκτρύων είχε δέκα γιους και μία κόρη, την Αλκμήνη. Κάποτε δέχθηκε επίθεση από τους Τηλεβόες (κατοίκους του νησιωτικού συμπλέγματος μεταξύ Ακαρνανίας και Λευκάδας). Οι Τηλεβόες έκλεψαν τα βόδια του Ηλεκτρύωνα και σκότωσαν εννέα γιους του. Επιστρέφοντας στον τόπο τους, άφησαν τα κλεμμένα βόδια στον βασιλιά της Ηλείας. Ο Αμφιτρύων, ανιψιός του Ηλεκτρύωνα, εξαγοράζει τα βόδια και τα φέρει πίσω στις Μυκήνες. Ο Ηλεκτρύων ετοιμάζει εκστρατεία εναντίον των Τηλεβοών για να εκδικηθεί τον θάνατο των παιδιών του. Στον θρόνο αφήνει τον Αμφιτρύωνα και του εμπιστεύεται την Αλκμήνη, αφού πρώτα τον δένει με όρκο ότι θα σεβαστεί την παρθενιά της μέχρις ότου επιστρέψει ο ίδιος (= ο Ηλεκτρύωνας) από την εκστρατεία.

Τότε συμβαίνει ένα αναπάντεχο περιστατικό: μια αγελάδα ξεφεύγει από το κοπάδι κι ο Αμφιτρύων στην προσπάθειά του να τη σταματήσει, εκσφενδονίζει ένα ρόπαλο το οποίο χάνει την πορεία του και κατά λάθος σκοτώνει τον Ηλεκτρύωνα. Στον θρόνο των Μυκηνών ανεβαίνει τώρα ο Σθένελος, αδελφός του Ηλεκτρύωνα και πατέρας του Ευρυσθέα. Ο Αμφιτρύων αναγκάζεται να εγκαταλείψει τη χώρα ως φονιάς· μαζί του παίρνει την ορφανή Αλκμήνη για να την προστατεύει. Καταφεύγουν στη Θήβα και ο βασιλιάς της χώρας Κρέοντας εξαγνίζει τον Αμφιτρύωνα και του επιτρέπει να κατοικήσει εκεί.

Η Αλκμήνη δεν αφήνει τον Αμφιτρύωνα να ενωθεί ερωτικά μαζί της, παρά αφού εκδικηθεί τον θάνατο των αδελφών της. Έτσι, ο Αμφιτρύων εκστρατεύει εναντίον των Τηλεβοών και μετά από επίμονες προσπάθειες τους νικά.

Στο μεταξύ ο Δίας, ερωτευμένος σφοδρά με την Αλκμήνη, θέλει να ενωθεί μαζί της για να την κάνει να γεννήσει τον πιο δυνατό μεταξύ των θνητών, τον λυτρωτή των ανθρώπων από ποικίλα δεινά, τον Ηρακλή. Παίρνει λοιπόν τη μορφή του Αμφιτρύωνα και κρατώντας στα χέρια του ένα χρυσό κύπελλο ή ένα περιδέραιο εμφανίζεται στην Αλκμήνη ως ο άνδρας της που γύρισε νικητής από την εκστρατεία. Η Αλκμήνη τον πιστεύει κι έτσι ο Δίας πετυχαίνει τον σκοπό του. Κατά παράκληση του πατέρα των θεών ο Ήλιος δεν βγαίνει στον ουρανό επί τρεις ημέρες και η Νύχτα κρατά όσο τρεις νύχτες. Γι’ αυτό ο Ηρακλής ονομαζόταν «τριέσπερος» (επειδή χρειάστηκαν τρεις νύχτες για τη σύλληψή του) και «τρισέληνος» (επειδή το φεγγάρι βγήκε απανωτά τρεις φορές).

Ο Αμφιτρύων στην Τέχνη και τη Λογοτεχνία

Με τον μύθο του, που αποτελεί μέρος του κύκλου του Ηρακλή, ασχολήθηκαν η Λογοτεχνία και η Τέχνη, αρχαία και νεότερη. Σε αγγεία ο Αμφιτρύωνας απεικονίζεται δίπλα στην πυρά που είχε ανάψει για να κάψει τη σύζυγό του Αλκμήνη, ή κοντά στο άρμα του Ηρακλή. Σε τοιχογραφίες απεικονίζεται να παρακολουθεί τον πνιγμό των δύο φιδιών από το βρέφος Ηρακλή. Ως προς τους λογοτέχνες, ενέπνευσε από τον Ησίοδο, τον Σοφοκλή, τον Ευριπίδη και τον Πλαύτο, μέχρι τους Μολιέρο (1668 μ.Χ.), Τζων Ντρύντεν (1690), Χάινριχ φον Κλάιστ (1807) και Ζαν Ζιροντού ("Amphitryon 38", 1929). Στον εικοστό αιώνα ξεχωρίζουν επίσης τα έργα του Γκέοργκ Κάιζερ «Διπλούς Αμφιτρύων» (Zweimal Amphitryon, 1943) και του Πέτερ Χακς.

• Από τη φράση στο έργο του Μολιέρου "Le veritable Amphitryon est l'Amphitryon ou l'on dine", η λέξη «αμφιτρύων» στη γαλλική γλώσσα έγινε συνώνυμη του καλού και γενναιόδωρου οικοδεσπότη, όρος που ως «μερικό» αντιδάνειο ήρθε και στη νέα ελληνική, όπου «αμφιτρύων» σημαίνει και τον οικοδεσπότη που μας προσφέρει γεύμα ή δείπνο.

Παίζουν οι ηθοποιοί: Ευτύχιος Πουλαϊδης, Αντώνης Κατσαρίδης, Ανδρέας Μιχαηλίδης, Σπύρος Σταυρινίδης, Κώστας Χαραλαμπίδης, Νίκος Χαραλάμπους, Δέσποινα Μπεμπεδέλη, Βάνια Κωνσταντίνου, Λένια Σορόκου.