Ο ΤΥΧΟΔΙΩΚΤΗΣ του Μιχαήλ Χουρμούζη

Ο Χουρμούζης και στον «Τυχοδιώκτη» του και στον «Υπάλληλο» και στον «Χαρτοπαίκτη» ξεμπροστιάζει τον αλλοτριωμένο Έλληνα που επαιτεί δημόσιες θέσεις δωροδοκώντας τούς τυχοδιώκτες μεσάζοντες Βαυαρούς, μιμείται τα ευρωπαϊκά ήθη δουλικά, χλευάζει την παράδοση και εκμεταλλεύεται την αγραμματοσύνη και την αθωότητα των φοβισμένων πρώην σκλάβων.

Στον Τυχοδιώκτη, ένας νεαρός γόνος μεγαλοαστών, που στη διάρκεια του Αγώνα «σπούδαζε» στην Ιταλία και τώρα έρχεται να δώσει τα φώτα του στους αγράμματους πατριώτες του, αναζητώντας οποιαδήποτε δημόσια θέση, δωροδοκώντας τον Βαυαρό μεσάζοντα, εκθέτοντας τα οργανωτικά του προσόντα στην περίπτωση που θα διοριζόταν αστυνομικός διοικητής, καταθέτει το σύστημα των μέτρων του και ουσιαστικά αντιγράφει την τρομοκρατική αστυνομοκρατία του καθεστώτος του Μέτερνιχ. Διορίζει παντού χαφιέδες, κρυφακούει ακόμη και τα συζυγικά ζευγάρια αποκρυπτογραφώντας τους ύποπτους αναστεναγμούς ακόμη και τις χειρονομίες των νηπίων στις κολυμπήθρες τους! Τιμωρεί με πρόστιμο όσους ξέρουν ανάγνωση και με φυλάκιση όσους γνωρίζουν γραφή!

«Ο αντιβαυαρισμός και ο αντιοθωνισμός του Χουρμούζη είναι απροκάλυπτος» στις κωμωδίες του.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι Ο τυχοδιώκτης φέρει την τολμηρή αφιέρωση: Προς τον εξοχώτατον

Μιχαήλ Χουρμούζης

στρατηγόν κύριον κύριον Άιδεκ τον Τυχοδιώκτην αφιερώνει ευγνωμοσύνης ένεκα ο Χουρμούζης. Στον πρόλογο, εξάλλου, ο Χουρμούζης επεξηγεί ειρωνικά γιατί αφιερώνει την κωμωδία του στον Heideck («... εσύντεινε πολύ εις το να γίνη μέγα μέρος των στρατιωτών της πατρίδος ψωμοζήται, και εγώ Κωμωδοποιός»). Ενώ προσθέτει για τον ίδιο Βαυαρό αξιωματούχο: «...όταν εγίνη το μητρώον των υπέρ ελευθερίας στρατιωτικώς πρωταγωνισθέντων, και έμαθεν ότι η εξεταστική επιτροπή ανεγνώρισεν υπέρ τους εννεακοσίους, εταλάνισε την Ελλάδα, τι θα γίνη με τόσους ληστάς• αλλά το πιστεύεις αυτό ποτέ; Βέβαια όχι, διότι, και αυτός το εγνώριζεν ότι, αν έλειπον αυτοί οι λησταί, δεν εδημιουργούντο Στρατηγοί, Αντιβασιλείς, Άρχοντες και Δεσπόται».

Στην τρίτη σκηνή της πρώτης πράξης ο κεντρικός ήρωας του έργου -ο ετερόχθων «Τυχοδιώκτης»- μιλάει για την αχαριστία των αυτοχθόνων και λέγει: «... τι διάβολο! εχάλασεν ο κόσμος, πάει πλέον. Ανθρωπιά αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν. Ευγνωμοσύνη δεν γνωρίζουν, χαρακτήρας τι πράγμα είναι, δεν το ξεύρουν, τι ανόητος οπού ήμουν! ν’ αφήσω την πατρίδα μου (...), και να έλθω εδώ εις αυτό το βάρβαρον και αχάριστον έθνος διά να τους μεταδώσω τα φώτα και τας μαθήσεις μου, και αυτοί να φωνάζουν και να παραπονούνται (...)•και να περιφέρονται και με τόσην απάθειαν, ζητούντες ελεημοσύνην με τον δίσκον.
Χθες ακόμη έδωσα εις ένα εξ αυτών πέντε λεπτά, διότι με είπεν ότι είχε πέντε πληγάς εις το σώμα του. Αν με έλεγεν ότι είχε δέκα πληγάς, ήθελα του δώσει και δέκα λεπτά. (...)».

Αυτός περίπου είναι ο «Τυχοδιώκτης». Και, όπως σημειώνει νεώτερος κριτικός: «...είναι ένα καλό έργο. Έχει πιάσει σωστά το φαινόμενο της εποχής. Περιγράφει με ακρίβεια το περιβάλλον της ξενοκρατίας, προβάλλοντας τις αιχμές του. Αυτός ο ‘Τυχοδιώκτης’, ο ανίδεος, ηλίθιος, αγράμματος μικροαπατεώνας, εικόνα και ομοίωση της Βαυαρικής λαίλαπας, είναι πιστό και ‘φτυστό’ αντίγραφο όλων των "Κολαούζων" της εξάρτησης. Δειλός, γυμνοσάλιαγκας, κάλπης και κουτός, παράσιτος».

(Π. Μαστροδημήτρης: H μετεπαναστατική τύχη των αγωνιστών του '21 σε λογοτεχνικά κείμενα του περασμένου αιώνα)
[Κείμενο ομιλίας που εκφωνήθηκε στην Αίθουσα Τελετών του Πανεπιστημίου Αθηνών, κατά τον επίσημο εορτασμό για την Εθνική Επέτειο (25.3.1984)]

Η ζωντανή ηχογράφηση της παράστασης του Ελεύθερου Θεάτρου, έγινε από τον Γιώργο Παπαδάκη, στο Δημοτικο Θέατρο της Πάτρας, την Άνοιξη του 1975

Ακούγονται οι Ηθοποιοί Κώστας Αρζόγλου, Νίκος Σκυλοδήμος, Μηνάς Χατζησάββας, Υβόνη Μαλτέζου, Άννα Παναγιωτοπούλου, Σταμάτης Φασουλής, Γιώργος Κοτανίδης, Ντίνος Λύρας. Σμαράγδα Σμυρναίου.