ΔΕΝ ΠΛΗΡΩΝΩ ΔΕΝ ΠΛΗΡΩΝΩ, του DARIO FO

Ευκαιρία να θυμηθούμε μία σπουδαία παράσταση. Τη σεζόν 1979 - 1980 ο Στέφανος Ληναίος και η Έλλη Φωτίου, αυτό το σπουδαίο ζευγάρι, παρουσίασαν για πρώτη φορά το έργο του Ντάριο Φο «Δεν πληρώνω, δεν πληρώνω». Η παράσταση βέβαια άφησε ιστορία. Και για να ξεκαθαρίσουμε κάτι: Το έργο μας δεν είναι μία κωμωδία. Είναι σάτιρα. Μία ξεκάθαρη σάτιρα που βλέποντας πως όχι μόνο επιβιώνει ακόμα και σήμερα αλλά και κάθε χρόνο γίνεται όλο και περισσότερο επίκαιρη, καταλαβαίνουμε τη διαχρονικότητά της. Σήμερα, λοιπόν, ανεβάζουμε το έργο όπως παρουσιάστηκε από το θέατρο της Δευτέρας. Καλή ακρόαση

ΥΠΟΘΕΣΗ Σε μια γειτονιά του Μιλάνου, η Ρόζα επιστρέφει στο σπίτι της με τα ψώνια από το σούπερ μάρκετ. Διηγείται στην φίλη της Μαρία τα περιστατικά που συνέβησαν στο κατάστημα με τον διευθυντή εξαιτίας της αύξησης των τιμών. Οι πελάτες κατάφεραν να πληρώσουν με τις παλιές τιμές φωνάζοντας «ΔΕΝ ΠΛΗΡΩΝΩ, ΔΕΝ ΠΛΗΡΩΝΩ». Η Ρόζα προσπαθεί να εξαφανίσει τις πολλές σακούλες με τα ψώνια σκεπτόμενη την αντίδραση του συζύγου της. Έτσι, τα βάζει κάτω από το κρεβάτι της και κάτω από το φόρεμα της Μαρίας. Όταν ο Τζοβάνι γυρνάει από το εργοστάσιο που δουλεύει, διηγείται στην Ρόζα τα όσα είδε να συμβαίνουν στο σούπερ μάρκετ. Δεν φαντάζεται ότι θα μπορούσε να ήταν η γυναίκα του μέσα σε αυτό, λέγοντας ότι αν το έκανε θα την χώριζε. Λίγο αργότερα, στο σπίτι τους έρχεται για έρευνα ένας αστυνόμος. Ο αστυνόμος πείθεται από το φτωχικό διαμέρισμα και φαγητό τους και δεν τους ερευνά. Επιπρόσθετα, κάθεται στο σπίτι και συζητά με τον Τζοβάνι για τα μέτρα λιτότητας των κυβερνήσεων. Λίγο πριν φύγει ο Τζοβάνι επιμένει να κάνει έρευνα ο αστυνόμος αλλά εκείνος αρνείται. Έπειτα, η Ρόζα φέρνει την Μαρία στο σπίτι της για την ψεύτικη εγκυμοσύνη της. Αλλά, επιστρέφει πάλι ο Αστυνόμος που επιμένει να πάρει την έγκυο να γεννήσει…

ΗΧΟΓΡΑΦΗΣΗ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Άννα Βαρβαρέσσου - Τζόγια
ΜΟΥΣΙΚΗ: Βασίλης Δημητρίου
ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ: Στέφανος Ληναίος
ΠΑΙΖΟΥΝ: Στέφανος Ληναίος, Έλλη Φωτίου, Σταύρος Ξενίδης, Χριστίνα Στόγια, Δημήτρης Πετράτος, Ζαφείρης Γαλάνης, Γιώργος Καρμάτης
ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 2 ώρες και 10 λεπτά
ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ: 1986 (10 Νοεμβρίου)

ΛΙΓΑ ΜΟΝΟ ΛΟΓΙΑ

Το έργο ανέβηκε το 1979 στο θέατρο ΑΛΦΑ από τον Στέφανο Ληναίο και την Έλλη Φωτίου. Η επιτυχία της παράστασης ήταν μεγάλη, κι έτσι το έργο συνεχίστηκε μέχρι το 1981.

Ο Φρέντυ Γερμανός γράφει: «….Θα πρέπει να δώσει κάποιος ένα μικρό Όσκαρ στο Στέφανο Ληναίο και την Έλλη Φωτίου. Γιατί κατάφεραν, στη θεατρική Αθήνα του 1980, να κάνουν τους θεατές να σκάνε στα γέλια χωρίς, επί τέλους, να δανείζονται έστω και ΕΝΑ αστείο από το καθιερωμένο σεξολογικό ρεπερτόριο. Σε μια εποχή που το θεατρικό χιούμορ δεν μπορεί να σταθεί, πλέον, χωρίς επιβητορικό λεξιλόγιο και χωρίς πέντε-έξη σώβρακα, επί σκηνής, είμαστε υποχρεωμένοι να σταθούμε με σεβασμό σε αυτό το αξιοπρόσεκτο γεγονός που συμβαίνει στο θέατρο ΑΛΦΑ. Βλέποντας, το έργο του Ντάριο Φο ‘Δεν πληρώνω, δεν πληρώνω’ , διαπίστωσα ότι είναι δυνατόν, τελικά, ακόμη και στην Αθήνα του ’80, να μπεις σε ένα θέατρο, να γελάσεις με την καρδιά σου και να μην ντρέπεσαι γι’ αυτό» (ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 1980). Το 1986 το έργο ανεβαίνει και πάλι με τους δύο μεγάλους ηθοποιούς μας. Το ίδιο συμβαίνει το 1997 όταν ο Ντάριο Φο τιμήθηκε με Νόμπελ, αλλά και το 2000 σε μία πιο σύγχρονη διασκευή.

ΝΤΑΡΙΟ ΦΟΟ Ντάριο Φο είναι Ιταλός θεατρικός συγγραφέας, ευθυμογράφος, ηθοποιός, θεατρικός σκηνοθέτης και συνθέτης, που χρησιμοποιεί τεχνικές της κομέντια ντελ άρτε. Γεννήθηκε στο Λεγκιούνο-Σαντζιάνο, στις 24 Μάρτη 1926, στην επαρχία Βαρέζε, κοντά στην ανατολική πλευρά της λίμνης Λάγκο Ματζιόρε. Ο πατέρας του Φελίτσε ήτανε διευθυντής των ιταλικών σιδηροδρόμων κι η οικογένεια άλλαζε συχνά κατοικία λόγω των μεταθέσεων του, ήταν επίσης σοσιαλιστής κι ερασιτέχνης ηθοποιός. Ο Ντάριο έμαθε τη τέχνη της διήγησης από τη γιαγιά του κι από Λομβαρδούς ψαράδες και φυσητές γυαλιού. Το 1940 μετακόμισε στο Μιλάνο για να σπουδάσει αρχιτεκτονική στη Brera Art Academy, αλλά ο Β' Παγκ. Πόλ., του χάλασε τα σχέδια. Η οικογένειά του πήρε μέρος στην αντιφασιστική αντίσταση και λέγεται πως βοηθούσε τον πατέρα του να φυγαδεύει πρόσφυγες και στρατιώτες των Συμμάχων στην Ελβετία. Προς το τέλος του πολέμου, κλήθηκε στο στρατό της Δημοκρατίας του Σαλό, αλλά δραπέτευσε και κατάφερε να κρυφτεί για το υπόλοιπο του πολέμου. Μετά τον πόλεμο, συνέχισε τις σπουδές αρχιτεκτονικής στο Μιλάνο. Εκεί αναμίχθηκε με τα λεγόμενα μικρά θέατρα (teatri piccoli) κι άρχισε να παρουσιάζει τους αυτοσχέδιους μονολόγους του. Το 1950 άρχισε να εργάζεται στο θέατρο του Φράνκο Παρέντι και σταδιακά εγκατέλειψε την εργασία του ως βοηθός αρχιτέκτονα. Το 1951 συναντά τη Φράνκα Ράμε, γόνο θεατρικής οικογένειας, όταν δούλευανe μαζί στη παραγωγή της επιθεώρησης "Εφτά Μέρες Στο Μιλάνο". Μετά από λίγο αρραβωνιάστηκαν. Τον ίδιο χρόνο προσκλήθηκε να παρουσιάσει τη ραδιοφωνική εκπομπή Κοκορίκο στη RAI. Έκανε 18 σατιρικούς μονολόγους που μετέτρεπε βιβλικές ιστορίες σε πολιτική σάτιρα. Οι αρχές, σκανδαλισμένες, ακυρώσανε την εκπομπή. Το 1953 γράφει και σκηνοθετεί το σατιρικό έργο "Δάχτυλο Στο Μάτι" (Il Dito Nell' Occhio). Μετά από την αρχική επιτυχία, κυβέρνηση κι εκκλησία αντιδρούνε κι εν συνεχεία η θεατρική ομάδα με δυσκολία έβρισκε θέατρο που μπορούσε να παίξει. Παρολαυτά, το έργο έτυχε θερμής υποδοχής από το κοινό. Η Φράνκα κι ο Ντάριο παντρευτήκανε στις 24 Ιουνίου 1954. Ο Φο δούλευε στο Μικρό Θέατρο (Piccolo Teatro) στο Μιλάνο και παρόλο που η σάτιρά του υπέφερε όλο και πιο πολύ από τη λογοκρισία, συνέχιζε να παραμένει δημοφιλής. Το 1955 δουλέψανε σε κινηματογραφικές παραγωγές στη Ρώμη. Έγινε σεναριογράφος και δούλεψε σε πολλές παραγωγές, συμπεριλαμβανομένων και μερικών του Ντίνο Ντε Λαουρέντις. Ο γιος τους Τζάκοπο, γεννήθηκε στις 31 Μάρτη του ίδιου έτους. Η Ράμε δούλευε στο Τέατρο Στάμπιλε στο Μπολτσάνο. Το 1956 παίξανε μαζί στη ταινία του Κάρλο Λιτσάνι, "Ο Περίεργος" (Lo Svitato). Κι άλλες ταινίες ακολούθησαν. Το 1959 γυρίζουν στο Μιλάνο κι ιδρύουνε τη θεατρική ομάδα Φο-Ράμε. Ο Ντάριο έγραφε σενάρια, έπαιζε, σκηνοθετούσε και σχεδίαζε τα κουστούμια και τα σκηνικά. Η Φράνκα ανάλαβε τις διοικητικές δουλειές. Κάνανε πρεμιέρα στο Μικρό Θέατρο και μετά αρχίσανε, για πρώτη φορά, τις ετήσιες τουρνέ σ' ολάκερη την Ιταλία. Το 1960 κερδίζουν εθνική αναγνώριση με το "Οι Αρχάγγελοι Δε Παίζουν Φλίπερ" στο θέατρο Οντεόν του Μιλάνου. Κι άλλες επιτυχίες ακολουθούν. Το 1961 τα θεατρικά έργα του αρχίζουν να παίζονται σε Σουηδία και Πολωνία. Το 1962 γράφει και σκηνοθετεί την εκπομπή Καντσονίσιμα στη RAI. Χρησιμοποιεί το σόου για να περιγράψει τη ζωή των απλών ανθρώπων και γρήγορα γίνεται επιτυχία. Ένα επεισόδιο για ένα δημοσιογράφο που σκοτώθηκε από τη Μαφία ενόχλησε τους πολιτικούς κι είχε ως συνέπεια ο Φο κι η Ράμε να λάβουν απειλές κατά της ζωής τους και να μπούνε κάτω από αστυνομική προστασία. Φεύγουν από την εκπομπή όταν η RAI αρχίζει να λογοκρίνει το πρόγραμμα. Η ιταλική ένωση ηθοποιών καλεί τα μέλη της ν' αρνηθούν να τους αντικαταστήσουν. Απαγορεύεται η εμφάνισή τους στη RAI για τα επόμενα 15 χρόνια. Συνεχίζουν να παίζουν στο Οντεόν. Το 1962 το έργο τους για τον Χριστόφορο Κολόμβο, ενοχλεί ακροδεξιές ομάδες και προκαλεί βίαιες επιθέσεις. Το ΚΚΙ τους προμηθεύει σωματοφύλακες. Το "La Signora E Da Buttare" (1967) είχε σχόλια για τον πόλεμο του Βιετνάμ, τον Λι Χάρβι Όσβαλντ και τη δολοφονία του Κένεντι. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ το θεώρησε ασέβεια προς τον πρόεδρο Τζόνσον κι ο Φο δε μπορούσε να βγάλει αμερικανική βίζα για πολλά χρόνια μετά. Έγινε διεθνώς διάσημος όταν το έργο του "Οι Αρχάγγελοι Δε Παίζουν Φλίπερ" παίχτηκε στο Ζάγκρεμπ (τότε Γιουγκοσλαβία). Το 1968 ιδρύουν τη θεατρική κολλεκτίβα Νέα Σκηνή (Associazione Nuova Scena) με κινούμενες σκηνές θεάτρου. Στο Μιλάνο μετέτρεψαν εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο σε θέατρο. Ο Φο αφαίρεσε τα δικαιώματα που απαιτούνταν για να παιχτούν τα έργα του στη Τσεχοσλοβακία μετά τη συντριβή της 'Ανοιξης της Πράγας από δυνάμεις του συμφώνου της Βαρσοβίας, σα διαμαρτυρία κι αρνήθηκε να δεχτεί τη λογοκρισία που απαιτούσαν οι σοβιετικοί λογοκριτές. Οι παραγωγές έργων του στο Ανατολικό Μπλοκ σταμάτησαν. Το 1969 παρουσίασε για πρώτη φορά το "Μίστερο Μπούφο", ένα θεατρικό έργο μονολόγων βασισμένο στη μίξη μεσαιωνικών έργων και τοπικών προβλημάτων. Είχε επιτυχία κι έκανε 5.000 παραστάσεις ακόμα και σε γήπεδα. Αυτό το έργο επηρέασε πολλούς νέους ηθοποιούς και συγγραφείς: μπορεί να θεωρηθεί σαν ιδρυτική στιγμή αυτού που οι Ιταλοί αποκαλούν αφηγηματικό θέατρο (teatro di narrazione), είδος θεάτρου που δεν υπάρχουν ηθοποιοί να παίζουνε δραματικό ρόλο, θέατρο παρόμοιο με λαϊκό παραμύθι. Οι πιο διάσημοι Ιταλοί παραμυθάδες είναι οι Μάρκο Παολίνι, Λάουρα Κουρίνο, Ασάνιο Σελεστίνι, Ντάβιντε Ένια κι Αντρέα Κοζεντίνο. Το 1970 ο Φο κι η Ράμε άφησαν τη Νέα Σκηνή λόγω πολιτικών διαφορών. Ξεκινήσανε τη τρίτη τους θεατρική ομάδα Collettivo Teatrale La Comune. Παρήγαγαν έργα βασισμένα στον αυτοσχεδιασμό για τα σύγχρονα προβλήματα με πολλές αναθεωρήσεις. Ο "Τυχαίος Θάνατος Ενός Αναρχικού" (1970) ασκούσε κριτική στη κατάχρηση εξουσίας του συστήματος δικαιοσύνης. Ο Φο το 'γραψε μετά από μια τρομοκρατική επίθεση από ακροδεξιούς στην Εθνική Αγροτική Τράπεζα (Banca Nazionale dell' Agricultura) στο Μιλάνο. Το "Φενταγίν" ήτανε θεατρικό για την ασταθή κατάσταση στα παλαιστινιακά εδάφη κι οι ηθοποιοί αποτελούνταν από πραγματικά στελέχη της PLO (1971). Από το 1971 ως το 1985, η θεατρική ομάδα δώρισε μέρος των εισπράξεών της για την υποστήριξη απεργιών των ιταλικών συνδικαλιστικών οργανώσεων. Το 1973 η ομάδα μετακομίζει στο Σινεμά Ροσίνι στο Μιλάνο. Όταν άσκησε κριτική στην αστυνομία σ' ένα από τα έργα του, ακολούθησαν αστυνομικές επιδρομές κι η λογοκρισία εντάθηκε. Στις 8 Μάρτη, μια νεοφασιστική ομάδα απήγαγε τη Φράνκα, βασανίζοντας και βιάζοντάς την. Η Ράμε επέστρεψε στη σκηνή μετά 2 μήνες με νέους αντιφασιστικούς μονολόγους. Αργότερα τον ίδιο χρόνο, η ομάδα κατέλαβεν εγκαταλελειμμένο εμπορικό κτίριο στο κέντρο του Μιλάνου και το ονόμασε Παλατάκι Ελευθερία (Palazzina Liberty). Ανοίξανε το Σεπτέμβρη με το "Λαϊκός Πόλεμος Στη Χιλή" (Guerra Di Popolo In Cile), ένα έργο για μιαν εξέγερση ενάντια στη χιλιανή στρατοκρατική κυβέρνηση. Γράφτηκε μετά το θάνατο του Σαλβαντόρ Αλιέντε. Ο Φο συνελήφθη όταν προσπάθησε ν' αποτρέψει την αστυνομία να σταματήσει τη παράσταση. Το έργο του "Δε πληρώνω! Δε πληρώνω!" (1974) ήτανε φάρσα για το κίνημα αυτοδιαχείρισης όπου γυναίκες κι άντρες έπαιρναν ό,τι θέλαν από την αγορά πληρώνοντας μόνον ό,τι μπορούσανε. Το 1975 έγραψε το "Fanfani Rapito" για υποστήριξη ενός δημοψηφίσματος υπέρ νομιμοποίησης της έκτρωσης. Τον ίδιο χρόνο αυτός κι η Ράμε επισκέφτηκανε τη Κίνα. Το 1975 προτάθηκε για το βραβείο Νόμπελ πρώτη φορά. Το 1976 ο νέος διευθυντής της RAI τονε προσκαλεί να κάνει ένα καινούριο πρόγραμμα, Το Θέατρο Του Ντάριο (Il Teatro Di Dario). Εντούτοις, όταν η 2η έκδοση του "Μπούφο" παρουσιάζεται στη τηλεόραση το 1977, το Βατικανό το θεωρεί βλάσφημο κι οι Ιταλοί ακροδεξιοί άρχισαν να γκρινιάζουν ξανά. Παρολαυτά, η Ράμε, έλαβε το βραβείο IDI σαν η καλύτερη τηλεοπτική ηθοποιός. Το 1978 ο Φο κάνει τη 3η έκδοση του "Μπούφο". Ξαναγράφει-σκηνοθετεί την "Ιστορία Ενός Στρατιώτη" (La Storia Di Un Soldato), βασισμένο σε μιαν όπερα του Στραβίνσκι. Αργότερα διασκευάζει επίσης, όπερες του Ροσίνι. Γράφει κι ένα έργο για το θάνατο του 'Αλντο Μόρο, που ποτέ δε παίχτηκε δημόσια. Το 1980 ο Φο κι η οικογένεια του βρίσκουν νέο καταφύγιο, το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο Αλκατράζ (Libera Universita di Alcatraz), στους λόφους κοντά στο Γκούμπιο και τη Περούτζια. Αγοράσανε τη κοιλάδα κομμάτι-κομμάτι. Το καταφύγιο, επί του παρόντος, διαχειρίζεται ο Τζάκοπο Φο. Το 1981 το America Repertory Theater του Κέιμπριτζ τονε προσκάλεσε να πάρει μέρος στο Φεστιβάλ Ιταλικού Θεάτρου στη Νέα Υόρκη. Το υπουργείο εξωτερικών των ΗΠΑ αρχικά αρνήθηκε να του παραχωρήσει βίζα αλλ' αργότερα, το 1984, συμφώνησε να του δώσει για 6 μέρες μετά από διαμαρτυρίες Αμερικανών συγγραφέων. Το 1985 τους παραχωρήθηκε ακόμη μια κι έπαιξαν στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, στο θέατρο του πανεπιστημίου του Νιού Χέιβεν, στο Κέντρο του Κένεντι στην Ουάσινγκτον, στο Θέατρο των Εθνών στη Βαλτιμόρη και στο θέατρο Τζόυς της Νέας Υόρκης. Το 1989 έγραψε "Γράμμα Από Τη Κίνα" (Lettera Dalla Cina) σε διαμαρτυρία για τη σφαγή στη πλατεία Τιενανμέν. Τον ίδιο χρόνο ήταν ο πρώτος Ιταλός που σκηνοθέτησε στη Κομεντί Φρανσέζ (Comedie Francaise). Το 1981 πήρε Βραβείο Σόννινγκ απ' το Πανεπιστήμιο Κοπεγχάγης, το 1985 το Βραβείο Premio Eduardo, το 1986 το Βραβείο Όμπι στη Νέα Υόρκη και το 1987 το Βραβείο Agro Dolce. Στις 9 Οκτώβρη 1997 τού απενεμήθη το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Στις 17 Ιουλίου 1995, έπαθεν εγκεφαλικό επεισόδιο, έχασε σχεδόν όλη την όρασή του. Ανένηψε σ' ένα χρόνο. Η Ράμε τον αντικατέστησε στις παραγωγές για κάμποσο διάστημα. Στα έργα του έχει ασκήσει κριτική, μεταξύ των άλλων, στη πολιτική της Καθολικής Εκκλησίας για τις αμβλώσεις, τις πολιτικές δολοφονίες, το οργανωμένο έγκλημα, τη πολιτική διαφθορά και το Μεσανατολικό. Τα έργα του συχνά βασίζονται στον αυτοσχεδιασμό στο ύφος της commedia dell' arte. Έχουνε μεταφραστεί σε 30 γλώσσες. Το 2006 έκανε μιαν αποτυχημένη προσπάθεια να εκλεγεί δήμαρχος Μιλάνου, η πιο σημαντική, οικονομικά πόλη της Ιταλίας. Πήρε πάνω από 20%, υποστηριζόμενος από τη Κομμουνιστική Επανίδρυση.

Ευχαριστούμε πολύ τον NikosPs για το έργο και το κείμενο