ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΣΤΟ ΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΜΩΡΑΙΤΙΝΗ - ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΑ

Υπόθεση: Το βράδυ της 14ης Αυγούστου 1909 όλοι οι δρόμοι οδηγούσαν στο Γουδί σε μια μακρινή από την Αθήνα περιοχή όπου βρισκόντουσαν οι εγκαταστάσεις της Φρουράς Αθηνών. Η κατ' άλλους «επανάσταση», για άλλους «κίνημα» που ξεκινούσαν οι στρατιωτικοί δεν ήταν άγνωστο στους πολλούς. Ούτε και στους κυβερνώντες. Σχεδόν το περίμεναν.

Για το ραδιόφωνο

Παίζουν οι ηθοποιοί: Νίκος Τζόγιας, Γιάννης Αργύρης, Γιώργος Μετσόλης, Μανώλης Δεστούνης, Θεόδωρος Δημήτριεφ, Δώρα Βολανάκη, Ματίνα Καρρά, Θεόδωρος Ζηζίκος, Ντίνα Γιαννακού, Γιώργος Παλιός, Νίκος Γαροφάλου, Μιχάλης Μπαλής, Λουκιανός Ροζάν, Χρήστος Δοξαράς, Γιάννης Ροζάκης, Γιώργος Κράλης, Δημήτρης Κοντογιάννης  κ.α.

 Λίγα λόγια

Ο ανθυποπλοίαρχος Δεμέστιχας κατευθύνθηκε στο Γουδί επικεφαλής ναυτών και ενόπλων Μακεδονομάχων. Είχε πολεμήσει κι αυτός στη Μακεδονία. Κανείς δεν τον σταμάτησε. Μάλιστα επειδή η κυβέρνηση που περίμενε τις εξελίξεις είχε φέρει τμήματα χωροφυλάκων από την περιφέρεια όταν συναντήθηκε το τμήμα του Δεμέστιχα με τους χωροφύλακες οι τελευταίοι προτίμησαν να κοιτάξουν αλλού!

Άλλο τμήμα χωροφυλακής στην πλατεία Ρηγίλλης πήγε να σταματήσει ενόπλους, αλλά ο επικεφαλής τους δείχνει ένα χαρτί του Χατζημιχάλη που έγραφε: «Θα αντιταχθείτε εις τον στρατόν;». Ο υπομοίραρχος Διοσκουρίδης όχι μόνο δεν τους εμποδίζει, αλλά λέει: «Συντασσόμεθα. Αναμένομεν διαταγάς»

Ο αρχηγός του κινήματος Νίκος Ζορμπάς με τον λογαγό Φικιώρη περνούν από την εφορία υλικού στην οποίο ήταν επικεφαλής ο Ζορμπάς και δίνει διαταγή να φορτωθούν σε κάρα τουφέκια και φυσίγγια που πήραν το δρόμο για το Γουδί. Κι εδώ δεν υπήρξε αντίδραση.

Οι τελευταίοι ξενύχτες – μιλάμε για δύο τα ξημερώματα – βλέπουν τα ένοπλα τμήματα και τα χειροκροτούν. Αντίσταση πουθενά. Η σχεδόν πουθενά.

Στο Νοσοκομείο Συγγρού ο διοικητής του Ζαφειρόπουλος επικοινωνεί με τον πρωθυπουργό Δημήτρη Ράλλη.

- Να τους χτυπήσεις» τον διατάζει στο τηλέφωνο
- Θέλω έγγραφη διαταγή του υπουργού
- Θα την έχεις αμέσως. Είναι δίπλα μου ο υπουργός. Κύριε Μανουσογιαννάκη συντάξατε και υπογράψατε τη διαταγή.
- Όχι κύριε Πρόεδρε, δεν υπογράφω διαταγή αδελφοκτόνου αιματοχυσίας, απαντά μεγαλόφωνα και κοντά στο ακουστικό ο Μανουσογιαννάκης για να τον ακούσει κι ο Ζαφειρόπουλος.
- Τότε παραιτηθείτε, ουρλιάζει ο Ράλλης.
- Πολύ ευχαρίστως. Καληνύχτα σας του λέει κι ακούγεται η πόρτα που χτυπά δυνατά πίσω του.
Μετά απ' όλα αυτά πώς να μην επικρατήσει το κίνημα;

Στο Γουδί είχαν συγκεντρωθεί 449 αξιωματικοί, 2.546 στρατιώτες και ναύτες και 67 χωροφύλακες του αντιμοίραρχου Σπυρομήλιου. Είχαν μαζί τους και 22 πυροβόλα.

Πρωθυπουργός τότε ήταν ο Δημήτρης Ράλλης, αγγλόφιλος ο οποίος μερικές εβδομάδες νωρίτερα είχε διαδεχτεί τον γερμανόφιλο Γεώργιο Θεοτόκη.

Η κυβέρνηση, αλλά και το παλάτι, ο βασιλιάς Γεώργιος Α', θορυβήθηκαν. Έστειλαν στο Γουδί τον δήμαρχο Αθηναίων Σπύρο Μερκούρη και τον προσωπάρχη του υπουργείου Στρατιωτικών Αναστάσιο Παπούλια, για να ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις με τους στασιαστές.

- Παραίτηση της κυβέρνησης
- Αμνήστευση των αξιωματικών για το κίνημά τους
Αυτές ήταν οι δύο πρώτες απαιτήσεις. Η δύναμη που είχε συγκεντρωθεί στο Γουδί για τα δεδομένα της εποχής ήταν τεράστια.
Ο κόσμος δέχτηκε με ευχαρίστηση τη παρέμβαση του στρατού. Έτσι κι αλλιώς μέχρι τότε οι εθνικές ταπεινώσεις διαδέχονταν η μία την άλλη.

Η παραίτηση Ράλλη

Ο πρωθυπουργός Δημήτρης Ράλλης δεν μπορούσε παρά να παραιτηθεί. Δεν είχε τα μέσα να αντιμετωπίσει το κίνημα. Στις 16 Αυγούστου σχηματίστηκε κυβέρνηση υπό τον Κυριακούλη Μαυρομιχάλη. Η πρώτη της ενέργεια ήταν να αμνηστεύσει τους κινηματίες.

Η δεύτερη να δώσει τα στρατιωτικά υπουργεία σε μέλη του «Στρατιωτικού Συνδέσμου» που είχε οργανώσει το Κίνημα. Ο συνταγματάρχης Λαπαθιώτης ορκίστηκε υπουργός Στρατιωτικών και ο πλοίαρχος Δαμιανός αντίστοιχα Ναυτικών.

Δέκα μέρες μετά απομακρυνόνταν από το στράτευμα ο Διάδοχος Κωνσταντίνος και οι πρίγκιπες Νικόλαος,  Χριστόφορος, Ανδρέας, Γεώργιος. Το κίνημα λοιπόν είχε επικρατήσει πλήρως και είχε επιβάλει απόψεις που δεν θα τολμούσε να επιβάλει καμία κυβέρνηση.

Τι ήταν όμως οι αξιωματικοί που πήραν τα όπλα κι ανέτρεψαν τη κυβέρνηση; Κατ' αρχήν δεν ήταν μία η συνωμοτική ομάδα. Ήταν δύο.

Ο «Στρατιωτικός Σύνδεσμος» που αποτελούσαν οι ανώτεροι αξιωματικοί και είχε αρχηγό το Νίκο Ζορμπά και ο «Σύνδεσμος Υπαξιωματικών» που ήταν ο πιο δραστήριος με αρχηγό τον ταγματάρχη Γεώργιο Καραϊσκάκη, εγγονό του οπλαρχηγού του '21 και βουλευτή Καρδίτσας (τότε δεν υπήρχε ασυμβίβαστο).

Οι υπαξιωματικοί ήταν πιο δραστήριοι και ζητούσαν ριζικές αλλαγές στη χώρα σε αντίθεση με τους αξιωματικούς που ήσαν πιο επιφυλακτικοί.

Επανάσταση ή Κίνημα;

Με τη ψυχρή λογική ήταν κίνημα. Δυνάμεις του στρατού επέβαλαν την άποψή τους στην κυβέρνηση. Μόνο που το κίνημα αγκαλιάστηκε από τον κόσμο που ενώθηκε με τον στρατό. Το κίνημα γρήγορα έγινε επανάσταση. Στην ουσία το 1909 με τη βοήθεια του στρατού και τη έλευση αργότερα του Ελευθερίου Βενιζέλου η αστική τάξη βγαίνει στο προσκήνιο και διεκδικεί ρόλο πρωταγωνιστικό.

Η Ελλάδα τρέχει να προλάβει το τρένο της Ευρώπης. Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, ο διπλασιασμός του κράτους έγιναν την εξήγησή τους σε αυτά που έγιναν το βράδυ της 15ης Αυγούστου 1909. Η πολιτική ζωή είχε φθάσει σε αδιέξοδο.

Δύο κόμματα, το γερμανόφιλο του Γεωργίου Θεοτόκη και το Αγγλόφιλο του Δημητρίου Ράλλη εναλλασσόντουσαν στην εξουσία. Συνήθως η αποτυχία του ενός έφερνε το άλλο στην εξουσία μέχρι τη δική του αποτυχία.

Το Κρητικό ζήτημα ήταν στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας. Οι κρητικοί ήθελαν την πολυπόθητη ένωση με την Ελλάδα, αλλά η τελευταία δεν μπορούσε να τα βάλει με τις Μεγάλες Δυνάμεις.

Οι κυβερνήσεις διακρίνονταν πέρα από την υποτακτικότητα στις Μεγάλες Δυνάμεις κι ένα τρόμο απέναντι στη Τουρκία. Είχε προηγηθεί το φιάσκο με τον πόλεμο του 1897, ενώ από τότε είχε μεσολαβήσει και η επανάσταση των νεοτούρκων (1908) που ενέπνευσε πολλούς Έλληνες αξιωματικούς.

Το πρόβλημα με την Ελλάδα ήταν ότι το κράτος ήταν μικρό, αλλά το έθνος μεγάλο. Οι Έλληνες εκτός Ελλάδος ήταν σαφώς περισσότεροι από τους εντός. Κι υπέφεραν. Ήδη στη Μακεδονία είχε ξεκινήσει η Βουλγαρική πολιτική της ενσωμάτωσης των πληθυσμών. Παρά την αποτυχημένη εξέγερση των Βουλγάρων της Μακεδονίας ανήμερα του Αη Ηλία (20 Ιουλίου 1903) οι εκπρόσωποι των Ρώσων στα Βαλκάνια έδειχναν να είναι το πρώτο φαβορί να καταλάβουν την περιοχή από μία Οθωμανική Αυτοκρατορία που κρατιόταν όρθια με τεχνητές αναπνοές.

Η Αυστροουγγαρία πάλι δεν έκρυβε τις φιλοδοξίες της μετά τη Βοσνία και τη Ερζεγοβίνη να προεκτείνει τις διεκδικήσεις της σε βάρος της Τουρκίας φθάνοντας μέχρι τη Θεσσαλονίκη.

Μέσα σε αυτό το ασφυκτικό περιβάλλον κάθε κυβέρνηση που σέβεται τον εαυτό της θα έπρεπε να ενισχύσει το στρατό.

Όμως οι κυβερνήσεις που ανέβαιναν και κατέβαιναν από την εξουσία δεν μπορούσαν να αντιταχθούν στην Αγγλία που ζητούσε ηρεμία και ήθελε να κρατήσει ζωντανή την… ημιθανή Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Γιατί; Μα αν κατέρρεε η Αυτοκρατορία οι Ρώσοι θα έβγαιναν στο Αιγαίου. Θα έπαιρναν τα Στενά. Παράλληλα ο αστικός κόσμος εδώ στην Ελλάδα ήθελε δικαιώματα.

Μια νέα τάξη είχε ξεπηδήσει στις αρχές του 20ου αιώνα. Έμποροι, επιστήμονες διεκδικούσαν τη θέση τους στην κοινωνία. Και φυσικά στη νομή της εξουσίας. Όλοι ήθελαν κάτι καινούργιο που θα τους εκφράζει.