ΓΑΛΙΛΑΙΟΣ ΤΟΥ Μπέρτολτ Μπρεχτ

Ένα έργο για τη δύναμη της γνώσης, την αδιάκοπη αναζήτηση της αλήθειας, το ρόλο και την ευθύνη του επιστήμονα.

Για το ραδιόφωνο
Παίζουν οι ηθοποιοί: Κώστας Γαλανάκης, Νίκος Γαρυφάλου,Τόνης Γιακοβάκης, Γιάννης Ευδαίμων, Τζένη Καλύβα, Ηλίας Κατέβας, Αρης Λεμπεσόπουλος, Σπύρος Μπιμπίλας, Κώστας ΠανουριάςΖαχαρίάς Ρόχας, Στέλιος Σισμανίδης, Γιώργος Σταμάτης, Μηνάς Χατζησάββας



Για το θεατρικό έργο του ΜΠΡΕΧΤ « Ο ΓΑΛΙΛΑΙΟΣ»…
Η εξωτερική αφορμή για το γράψιμο του «ΓΑΛΙΛΑΙΟΥ» από τον Μπρεχτ ήταν η είδηση της επιτυχίας των γερμανών φυσικών να διασπάσουν το άτομο του ουρανίου. Με τη βοήθεια του Γαλιλαίου ο Μπρεχτ έθιξε και ανέλυσε δυο ερωτήματα του 2ου αιώνα: αφ’ ενός μεν το θέμα της επιστημονικής προόδου και της κοινωνικής ηθικής και αφ’ ετέρου το θέμα, που είχε θίξει και στις Πέντε Δυσκολίες για να γράψεις την Αλήθεια, δηλαδή το θέμα της επιβολής και της εφαρμογής μιας γνωστής πια αλήθειας, κάτω από την εξουσία μιας δύναμης, που προσπαθεί ν’ αποκρύψει την εν λόγω αλήθεια, γιατί απειλεί την ύπαρξή της.
Ο Μπρεχτ στην παράσταση του Βερολινέζικου Θιάσου, λίγο πριν το θάνατό του, υπογράμμισε την «καταδίκη» του μεγάλου Γαλιλαίου, ο οποίος «επινόησε την επαναστατική θεωρία, χωρίς όμως να τη βάλει σε εφαρμογή» (υπονοείται η στάση του Γαλιλαίου μπροστά στους δικαστές του ο οποίος προκειμένου να μην καταδικαστεί ανακάλεσε τη θεωρία του). Στο έργο το πρόσωπο του Γαλιλαίου είναι διχασμένο. Από τη μια παρουσιάζεται σαν μεγάλος άνδρας, σπουδαίος σοφός, που μοναδικό του πάθος είναι η έρευνα, τόσο που του είναι αδύνατον να την εγκαταλείψει. Στα ύστερά του χρόνια όμως, αυτή η ίδια η έρευνα του έγινε βάρος και αυτοσκοπός, μια και απαρνήθηκε την εφαρμογή της.
Το πάθος του Γαλιλαίου για την έρευνα, ο τρόπος του να κινείται, να διδάσκει, η πίστη του στη λογική, η γνώση του σχετικά με τις κοινωνικές συνέπειες των ανακαλύψεών του, η κατανόησή του της αναγκαιότητας της κοινωνικής αλλαγής, η συμπάθειά του για τους αγρότες της Καμπανίας, για τους οποίους τελικά και δουλεύει – είναι όλα χαρακτηριστικά του Μπρεχτ. Το ότι ο Γαλιλαίος δεν είναι ούτε ήρωας ούτε μάρτυρας, δεν τον κάνει απορριπτέο από τον Μπρεχτ.
Στο έργο του Μπρεχτ ο Γαλιλαίος παραμένει ένας μεγάλος άνδρας, ακόμα και μέσα απ’ την κατάσταση του εξωτερικού ξεπεσμού και της ταπείνωσης της φυλάκισης από την Ιερά Εξέταση, παραδίδει το έργο του Discorsi, γραμμένο παρά τις ελλείψεις και τους περιορισμούς, και το οποίο επρόκειτο να φέρει τη μεγάλη επανάσταση στη φυσική. Αλλά η στιγμή της κοινωνικής επανάστασης πέρασε και χάθηκε. Την καταδίκη του αναλαμβάνει ο ίδιος ο Γαλιλαίος, αφού κανείς από το περιβάλλον του δε θα ήταν σε θέση να το κάνει:
«Για μερικά χρόνια ήμουν τόσο ισχυρός, όσο και η εξουσία. Κι έδινα τη γνώση μου στους δυνατούς, να τη χρησιμοποιήσουν ή να την αφήσουν αχρησιμοποίητη ή να κάνουν κατάχρηση, όπως ήθελαν, όπως τους υπαγόρευε το συμφέρον τους. Πρόδωσα το επάγγελμά μου. Ένα άνθρωπος, που κάνει αυτό που έκανα εγώ, δεν μπορεί να γίνει δεκτός στο χώρο της επιστήμης».
Για τον Μπρεχτ σε σύγκριση με τις θέσεις του διδακτικού έργου της δεκαετίας του 1920, οι απόψεις του Γαλιλαίου είναι τελείως αντιδογματικές. Η κοσμοαντίληψή του είναι ρευστή, πειραματική, επιστημονική, σε προοδευτική μεταβολή με βάση ορισμένες ανακαλύψεις και διαπιστώσεις. «Στόχος μου δεν είναι ν’ αποδείξω ότι ως τώρα είχα δίκιο, αλλά να βρω, εάν είχα δίκιο», λέει ο Γαλιλαίος. Αργότερα, κατά τη σκηνοθεσία του έργου με το Βερολινέζικο Θίασο, ο Μπρεχτ χαρακτήρισε αυτή τη φράση, σαν την πιο σημαντική για έναν μαρξιστή. Και συνεχίζει στο Γαλιλαίο: «Σε καμιά περίπτωση δεν επιτρέπεται να αντικατασταθεί η παλιά πίστη, από μια νέα πίστη, την τρομερή επιθυμία για τύφλωση». Και: «Η αλήθεια είναι παιδί του χρόνου, κι όχι της αυταρχικότητας». Η εκκλησία εξάλλου παρουσιάζεται σαν «εγκόσμια εξουσία, της οποίας η ιδεολογία είναι κατά βάση ανταλλάξιμη με μερικές άλλες».
Οι απόψεις του Γαλιλαίου, στο έργο του Μπρεχτ, είναι, έστω κι έτσι επαναστατικές. Στρέφονται ενάντια σε κάθε εξουσία κι οπουδήποτε αυτή η εξουσία προσπαθεί να στερεωθεί με δόγματα και νέες πίστεις ενάντια στην πρόοδο του καιρού.